Genderneutrale voornaamwoorden in het Russisch

Afgelopen week was ik bij de Sociolinguistics Circle 2024 in Groningen: een dag vol interessante presentaties van onderzoekers die hun onderzoek kwamen uitleggen. De meeste presentaties (waar ik heen ben gegaan) hadden als thema gender of lhbt. Dit heeft mij geïnspireerd om ook over dit onderwerp te schrijven. 

In meerdere landen wordt het bestaan van non-binaire mensen erkend. Aangezien taal een weerspiegeling is van de mens, wordt er door non-binaire mensen ook steeds meer gesproken over taal, met name over voornaamwoorden. 

Het is voor iedereen belangrijk om mensen correct aan te spreken en over ze te schrijven. Ook voor vertalers (zeker voor vertalers). Als iemand in het Engels wordt omschreven als ‘they’ kan je in het Nederlands ‘die’ of ‘hun’ zeggen. In het Frans kan je weer gaan voor ‘iel’, maar dit kan je ook spellen als ‘yel’ of ‘ielle’. Waarom non-binaire individuen kiezen voor de ene optie of de ander is belangrijk voor een vertaling. Zo kan je de beste optie kiezen in de doeltaal en hun identiteit correct weerspiegelen. 

Maar hoe ziet de taalsituatie eruit in landen die net iets verder van ons liggen. Misschien een land dat niet zo bekend staan om hun denderende lhbt-rechten (of lhbtqia-rechten) Een land als Rusland bijvoorbeeld. 

In Rusland is er slechts een klein groepje dat durft uit te spreken dat ze non-binair zijn. Eigenlijk logisch ook, aangezien het daar illegaal is. 

De overheid en de persoonlijke omgeving geven verreweg de meeste problemen, maar ook de taal zelf kan moeilijk zijn. In het Russisch is inclusief taalgebruik lastig toe te passen. Het is overigens niet zo dat mensen die een taal spreken met een grammaticaal gender per se een negatiever beeld hebben van inclusiviteit of non-binaire mensen. Aan de andere kant resulteert een taal zonder grammaticaal gender, of zelfs zonder een verschil tussen ‘hij’ en ‘zij’, niet in een utopie waarin discriminatie niet bestaat. 

Er is in het Russisch (nog) geen standaard manier voor non-binaire personen om naar zichzelf te verwijzen, maar er zijn wel een paar methodes die op dit moment gebruikt worden. Je hoeft geen Russische voorkennis te hebben om dit te begrijpen, alleen dat de letter die lijkt op H als een ‘n’ uitgesproken moet worden. 

1. Het gebruik van de mannelijke vorm ‘он’. Deze mannelijke vorm wordt vaak als ‘neutrale’ vorm gebruikt in dagelijkse gesprekken, maar veel mensen zijn juist tegen het idee dat de mannelijke vorm de standaard vorm is. 

1. Sommige mensen gebruiken bewust de vrouwelijke vorm ‘онa’ als de standaardvorm. Opvallend dat de eerste twee opties voor non-binaire voornaamwoorden juist extreem binair zijn mmmmmhhhhh. 

1. Switchen tussen de mannelijke en vrouwelijke vorm is ook nog een optie. Voor sommigen een fijn gevoel als mensen doorhebben dat je niet in het standaard hokje van man of vrouw valt. Wel wordt het erg lastig bij te houden over wie je praat als het over meerdere non-binaire mensen gaat. 

1. Het onzijdige ‘oно’ gebruiken voor mensen. Normaal gesproken wordt dit alleen voor objecten gebruikt en klinkt voor veel Russen heel lelijk. 

1. Karin keek naar Karin in de spiegel en zag dat Karin een vermoeid hoofd had. Dat constante verwijzen naar jezelf met je naam kan uiteraard ook, maar daarmee ga je het probleem (het probleem dat er geen goede voornaamwoorden bestaan, niet het probleem dat non-binaire personen bestaan) alleen maar uit de weg. 
   

In het project ‘Language Neutralization Laboratory’ kwamen leden van de groep Magma wekelijks samen om het Russisch eerlijker en inclusiever te maken. Een van de ideeën was om een compleet nieuw voornaamwoord te bedenken.  

Iedereen die tegen de gendernormen of heteronormativiteit ingaat in Rusland heeft echter veel grotere problemen dan de taal: buitensluiting, geweld, een overheid die je ‘normaal’ wil maken of de maatschappij wil beschermen van jouw bestaan en deppressie en andere mentale problemen die hieruit voortvloeien.  Veiligheid en stabiliteit is het belangrijkste dat iedereen verdient. Dat moet eerst worden geregeld, maar dat is nu bijna onmogelijk. 

-Karin